Sa tóir ar chlocha…

Is sa chomharsanacht seo atá cineál neamhchoitianta cloiche, ach is beag a shíl mé gur ar leac an dorais a chasfaí uirthi.

An tseachtain seo a chuaigh thart, tháinig mé ar sheantreoirleabhar de shiúlóidí geolaíochta in Osló. Bhí siúlóid amháin iontach cóngarach don áit a bhfuilimid inár gcónaí. Chuir mé spéis sa chuntas sin, cé gur sa bhliain 1957 a cuireadh i gcló an leabhar agus gur tháinig athrú nó dhó ar an cheantar ó shin.

De réir an leabhair, is cloch dárbh ainm ‘rombphorfaire’ a chuireann barr maise ar an siúlóid. Is ón Ghréigis a tháinig an focal ‘porfaire’ agus ciallaíonn sé (cloch) deargchorcra. Is ón fhréamh chéanna a tháinig an focal ‘corcra’ sa Ghaeilge (an Sean-Ghréigis: porphura > an Laidin: purpura > an Ghaeilge: corcair/ corcra). Is bruthcharraig í an phorfaire, e.g. cruthaítear í nuair a sceitheann laibhe as scoilteanna i screamh an domhain. Tá an chloch féin measartha mín ach tá sí breac le criostail bheaga ghrianchloiche nó le criostail bheaga iathchloiche ar a dtugtar feinicriostaí. Bhíodh tóir mhór ar phorfaire dheargchorcra ó aimsir na Sean-Éigipt ar aghaidh chun saothair cloiche a dhéanamh. Tá dealbha porfaire agus maisiúcháin phorfaire in iarsmalanna agus i bhfoirgnimh stairiúla timpeall na Meánmhara agus ar fud na hEorpa, Baisleac Naomh Pheadair agus Pálás Versaille san áireamh. Tugadh ‘porfaire an impire’ mar leasainm ar phorfaire dheargchorcra.

Is cineál porfaire í an rombphorfaire fosta. Tá dath éadrom donnchorcra uirthi agus tá criostail mhóra iathchloiche inti. I gcruth romba a bhíonn na criostail, a bheag nó a mhór, agus as sin a ainmnítear an chloch. Ní dóiche go bhfaca tú dealbha rombphorfaire roimhe, ach cuireann geolaithe suim mhór inti mar is cloch neamhchoitianta í. Níorbh eol dúinn ach trí áit ar domhan ina bhfuil sí: Scoiltghleann na hAfraice Thoir, Antartaice, agus Scoiltghleann Osló.

Ní dheachaigh muid i bhfad ón dóras go dtí gur tháinig muid ar rombphorfaire mar sin féin! Tá crann marbh ina luí ar an talamh cúpla céad slat ón teach agus i ngreim sna rútaí a bhí na clocha rombphorfaire seo.