An Scríobhaí Siúlach

An Cladach Carraigeach

Tá an t-earrach linn, murab é go bhfuil an aimsir bhreá dár gcealgadh, agus cá háit a rachfaí lá galánta gréine ach síos cois cósta?

Is mór an t-athrú a tháinig ar an aimsir le seachtain. Dé Luain seo a chuaigh thart, bhí sé ag plúchadh sneachta. Faoi dheireadh na seachtaine, bhí na spéaclaí gréine orainn agus muid bruite ag an teas (16 chéim C). Mar sin thug muid ár n-aghaidh ar an chósta ba chóngaraí dúinn, is é sin, an Oslofjord uachtarach.

Idir an Oslofjord íochtarach agus an Oslofjord uachtarach atá caolas Drøbak. Is é an áit is cúinge san Oslofjord é (1.5 km ó bhruach go bruach). Tá dornán oileán i mbéal an chaolais agus tá an fharraige ina clár san Oslofjord uachtarach. Sa gheimhreadh, bíonn oighear ar bharr an uisce in áiteanna agus tá an t-uisce iontach fuar go fóill, cé nach bhfuil an chuma sin air.

Tógadh Oscarsborg Festning (daingean Oscarsborg) ar oileán beag i lár chaolas Drøbak i ndeireadh an 19ú haois agus is ann a tharla ceann de na heachtraí móra i stair na hIorua. Is tríd an chaolas ar bord loinge a tháinig fórsaí na Naitsithe ar 9 Aibreán 1940. D’éirigh leis na gunnaí móra ar Oscarsborg Festning an long ceannais Blücher a chur go tóin poill agus cuireadh moill ar an ionradh. Gabhadh an Iorua sa deireadh, ach thug an eachtra sin deis do pharlaimint agus do theaghlach ríoga na hIorua éalú as Osló agus leanúint ar aghaidh ag cur i gcoinne na Naisithe ar feadh an chogaidh.

Bhí Oscarsborg Festning ina láthair mhíleata go dtí an bhliain 2002, ach is áit turasóireachta anois é.

Tá go leor bádaí pléisiúir san Oslofjord agus bíonn go leor daoine ina suí amuigh ar bhinsí thart ar na cuanta i mbailte beaga, ach is beag duine a bhíonn ag siúl ar na cladaí. Ní tránna móra gainimh iad, ach cladaí loma carraigeacha. Tá an ithir tanaí go leor in áiteanna sa cheantar mórthimpeall agus is minic a nochtann an bhuncharraig ar chiumhais an chladaigh.

Sna bailte beaga cuain thart ar an Oslofjord, bíonn tithe buailte ar imeall na mara agus gan iad ach méadar nó dhó os cionn an tsáile le lag trá. Ní baol dóibh, is cosúil. Ar an mheán, ní éiríonn an lán mara ach 28 cm ó íochtar láin go huachtar láin. De réir an eolais a chuireann Comhlacht Chalafort Átha Cliath ar fáil, éiríonn an lán mara 2.65 m ar an mheán i mBaile Átha Cliath. Nach mór an difear é sin!

Glacadh an grianghraf thíos le lag trá. Tá lorg dubh ar na carraigeacha a léiríonn barr láin.

Slán go fóill!

Naisc
Eolas ar Oscarsborg Festning: https://www.forsvarsbygg.no/no/festningene/finn-din-festning/oscarsborg-festning/
Eolas ar thaoidí timpeall na hIorua: https://www.kartverket.no/en/at-sea/se-havniva/tides-and-water-level/tide-tables

Pålegg agus Píotsa

Ní raibh mórán deiseanna agam eolas a chur ar chultúr na hIorua go fóill, ach is dual don duine ithe, bíodh paindéim ann nó ná bíodh.

Bhí mearbhlán orm an chéad uair a chuaigh mé isteach sa siopa áitiúil. Tá an bia féin difriúil agus ar ndóigh, is san Ioruais atá an t-eolas ar an phacáistíocht agus is i gcoróin na hIorua (NOK) atá na praghsanna. Ní gan chúis a deirtear go bhfuil an Iorua daor ach oiread. Mar sin, níorbh fhada gur thosaigh mé ag iarraidh aithris a dhéanamh ar mhuintir na háite agus ag ceannach na gcomhábhar is coitianta – agus is saoire!

Agus caidé a itheann muintir na hIorua ó lá go lá? Itheann siad arán agus pålegg. Is ionann pålegg agus rud a chuirtear ar arán nó ar arán briosc. Ní heol dom a mhacasamhail d’fhocal sa Ghaeilge ná sa Bhéarla. Cuimsíonn sé an iomad rud: liamhás, cáis, subh, pâté, iasc, taos éisc, taos cáise, agus meascáin éagsúla. Má cheannaíonn tú bia ar líne anseo, bíonn rannóga éagsúla ann, mar shampla: ‘glasraí agus torthaí’. Is rannóg ann féin é ‘pålegg’ chomh maith.

Cineálacha éagsúla pålegg ar arán agus ar arán briosc.
Ar chlé: brunost agus subh silíní. Ar dheis ar bharr: murlas agus trátaí. Ar dheis ar bhun: liamhás agus cáis.

Is cáis ar leith é an brunost. Cáis dhonn a dhéantar as meadhg atá ann agus tá blas milis caramail air.

Is é an cineál pålegg is fearr liom go dtí seo ná skagenrøre – meascán de chloicheáin, piardóga, maonáis, crème fraîche agus luibheanna.

Ní miste a rá gur fá choinne lóin nó fá choinne bricfeasta a itear arán agus pålegg.

B’fhéidir nach iontach an rud é go bhfuil dúil mhór ag muintir na hIorua i gcineál eile aráin fá choinne dinnéir, is é sin an píotsa. Itheann muintir na hIorua níos mó píotsa reoite ná dream ar bith eile ar domhain. Aithníonn tú é sin ar na siopaí: dá laghad an siopa, bíonn píotsa ann. Gach bliain, bíonn scéalta nuachta ann ina ndeirtear go bhfuil an oiread sin dúile ag muintir na hIorua sa phíotsa reoite go mbíonn sé ag cuid acu lá Nollag féin!

Sin a bhfuil agam de scéaltaí an tseachtain seo, a chairde.

Nasc
Oideas bia fá choinne skagenrøre: https://meny.no/oppskrifter/Skalldyr/skagenrore-skagensalat/

An Cháisc sa Choill

De gnáth, tugann muintir Osló a n-aghaidh ar cheantair sciála nó ar cheantair áilleachta san Iorua ag an am seo den bhliain. Ach ní gnáthbhliain í an bhliain seo…

God påske / beannachtaí na Cásca oraibh!

Go hoifigiúil, maireann laethanta saoire na Cásca cúig lá san Iorua, ón Déardaoin go dtí an Luan. Ní bréag ar bith é an focal ‘saoire’. Bíonn na hollmhargaí druidte ar fad ó oíche Chéadaoin go maidin Dé Máirt, seachas cúpla uair an chloig ar an Satharn – agus ní mar gheall ar srianta na paindéime a bhíonn sin amhlaidh. Bíonn na siopaí eischeadúnais druidte le linn na saoire fosta. Glactar leis go forleathan go mbeidh daoine ag dul ar laethanta saoire an tseachtain roimh an Cháisc nó an tseachtain i ndiaidh na Cásca agus ag imeacht leo amach as na cathracha. Ach faoi láthair, moltar go láidir gan do cheantar féin a fhágáil. Mar sin, is ag tabhairt aghaidh ar an Marka a bheas cuid mhaith de mhuintir Osló i mbliana.

Tugtar an Marka, nó an Oslomarka, ar an choill mhór atá timpeall chathair Osló. Tá lochanna, botháin, láithreacha picnice, slíte sciála (sa gheimhreadh) agus 2,500 km de chosáin siúil san Oslomarka. Téann an meitreo a fhad le Frognerseteren, Sognsvann (sa Nordmarka) agus Skullerud (san Østmarka) ar imeall na coille. Ní ghlacann sé ach 20 bomaite ó lár na cathrach go dtí Sognsvann!

Tá imeall na coille mar a bheadh páirc ollmhór ann. Bíonn daoine ag déanamh aclaíochta agus ag rith ann… agus ag caitheamh tua le crainn. (Ní bréag é sin.) Sular tháinig an choscairt, ba ghnáth le daoine a bheith ag scátáil agus ag imirt haca ar an oighear ar bharr na lochanna.

Tá i bhfad níos mó daoine ag baint a lán as an friluftsliv (an saol faoin aer) de bhrí go bhfuil dianghlasáil i bhfeidhm in Osló. Tá na bialanna, na tithe leanna, agus na siopaí nach bhfuil riachtanach uilig druidte le fada, ach tá cead ag grúpaí nach bhfuil níos mó ná deichniúr iontu teacht le chéile taobh amuigh. Bíonn teaghlaigh ag caitheamh an lae ag gríoscadh ispíní ag láithreacha picnice sa Marka. Ní chuireann an fhuacht isteach orthu beag ná mór. Bhíodh teaghlaigh amuigh i ndúlaíocht an gheimhridh nuair a bhí sé deich gcéim faoi bhun an reophointe – iad cruinnithe thart ar thinte beaga agus éadach teolaí geimhridh orthu. San oíche, bíonn daoine óga ag teacht le chéile ina ngrúpaí beaga thart ar Sognsvann, agus in áiteanna eile atá cóngarach don mheitreo. Cuireann siad ceol ar siúl agus bíonn cóisirí acu thart ar thinte go mall san oíche.

Láthair phicnice agus beárbaiciú ag Båntjern

Is furasta na cosáin sa Marka a leanúint mar go bhfuil stríoc péinte ar chrainn anseo agus ansiúd ar feadh an chosáin ag déanamh eolais do choisithe. Is geall le bóithre cuid de na cosáin. Cuid eile acu, is ar éigean a fheicfí a rian ach ab é na stríoca péinte.

Cosán leathan agus radharc ar chathair Osló

Stríoca dearga a bhíonn ar na cosáin gheimhridh. Téann siad trasna talamh bog uisciúil in áiteanna. Ní chuireann sé isteach ar an lucht sciála nuair a bhíonn an talamh reoite. Stríoca gorma a bhíonn ar na cosáin samhraidh, ach ní hé sin le rá nach mbíonn an lucht sciála ag baint úsáide astu ach an sneachta ann fána choinne!

Gnáthlá nó lá saoire, tá neart fairsingeachta sa Marka agus ní fada uait áit álainn shuaimhneach.

Slán go fóill!

Ar bhruach an fhiord?

Seo anois mé san Iorua – tír na bhfiordanna – ach is mór an duifear idir an Oslofjord agus na fiordanna ar an chósta thiar.

Tá breis is 200 fiord ar chósta thiar na hIorua. Ina measc, tá cuid de na fiordanna is doimhne agus is iontaí ar domhan. Tá dhá cheann acu, Geirangerfjord agus Nærøyfjord, san áireamh ar Liosta Oidhreachta Domhanda de chuid UNESCO. Gluaiseacht na n-oighearshruthanna a chruthaigh na fiordanna sin. Tá beanna arda maorga ar an dá thaobh díobh agus tá leaba na bhfiordanna tuairim is 500 m faoi leibhéal na farraige! Ach an deis agam dul a fhad leo, beidh cúpla pictiúr ar an bhlag amach anseo.

Ní mar sin atá an Oslofjord. Ag barr an Oslofjord ar fad atá cathair Osló.

An Iorua
Maps by FreeVectorMaps.com
https://freevectormaps.com/norway/NO-EPS-02-0002?ref=atr

An Oslofjord
An léarscáil: https://www.norgeskart.no

Seo tír na bhfeirmeacha, na gcoillte agus na gcnoc – agus tír na mbailte beaga agus móra.

Fredrikstad (cathair atá in íochtar an Oslofjord)
In íochtar ar chlé: cnocáin agus feirmeacha i gceantar Ringerike; in íochtar ar dheis: feirmeacha agus an choill ar imeall Osló

Sa taobh seo tíre, ciallaíonn ‘fiord’ caolsáile, bá caol, nó loch sáile, cé acu atá talamh ard ar an dá thaobh de nó nach bhfuil. Tugtar ‘fiord’ ar chorrloch fíoruisce chomh maith, mar shampla, Tyrifjorden agus Ransfjorden. B’fhéidir gur cruth na lochanna is cúis leis na hainmneacha sin: loch fada caol atá in Ransfjorden agus tá gabhail chaola ar loch Tyrifjorden.

Murab ionann na fiordanna sa taobh seo tíre agus na cinn mhóra mhaorga ar an chósta thiar, ní hé go bhfuil an ceantar thart ar an Oslofjord gan ábhar spéise. Tá coill mhór cuachta thart ar chathair Osló ar thrí thaobh agus tá an iomad cosáin siúil inti. Tá dornán oileán i gcuan Osló agus is cuid de chóras iompair na cathrach iad na bádaí farantóireachta a théann go dtí cuid de na hoileáin sin. Tá cónaí ar dhaoine thart ar an Oslofjord leis na cianta cairbreacha fosta agus d’fhág siad a lorg féin ar an tír. Tá go leor séadchomharthaí agus leachta ó réamhstair na hIorua ar an dá thaobh den Oslofjord, san Østfold agus sa Vestfold. Is ann a fuarthas na longa adhmaid ó ré na Lochlannach darbh ainm Gokstad, Tune agus Oseberg atá anois sa Vikingskipshuset (Músaem na Long Lochlannach) in Osló. Is san Østfold fosta a dtángthas ar na mallaibh ar long eile i Gjellestad, áit a bhfuil tochailt seandálaíochta ar siúl faoi láthair. Tá cúpla daingean thart ar an Oslofjord chomh maith, cuid acu ó na Meánaoiseanna agus cuid acu nach bhfuil chomh sean sin ar chor ar bith.

Solbergfeltet in aice le Skjeberg san Østfold
Fíoracha a greanadh i gcloch le linn na Cré-umhaoise

Tá súil agam go mbeidh mé ábalta a thuilleadh a scríobh faoi chuid de na háiteanna sin amach anseo.

Sin a bhfuil uaimse go fóill beag!

Naisc
Eolas faoin Liosta Oidhreachta Domhanda de chuid UNESCO:
https://whc.unesco.org/en/list/1195/

Eolas faoin Vikingskipshuset:
https://www.khm.uio.no/english/visit-us/viking-ship-museum/